Tijdsgeest

24 juni 2019

In de documentaire ‘Follow me’ is de schaduwzijde te zien van het invloedrijkste social medium op dit moment: Instagram. Voor de social media ontkenners: Instagram, ’Insta’ voor intimi, is een app waar foto’s de boventoon voeren. Met ruim een miljard gebruikers wereldwijd, waarvan 4.9 miljoen in Nederland, die gemiddeld een half uur per dag aan de app besteden is dit het medium waar enorm veel geld wordt verdient en besteedt. Influencers (online beroemdheden met veel volgers) gebruiken Insta massaal om hun volgers te inspireren omtrent uiteenlopende thema’s als voeding, fashion, make-up trends, fitness, etcetera. En adverteerders profiteren daar graag van door hun merk aan die influencers te verbinden. Influencers hebben namelijk een vertrouwensband met hun volgers opgebouwd die voor bedrijven razend interessant is. Hoe meer volgers, hoe meer een gesponsord bericht waard is.

Zo gebeurt het geregeld dat bijvoorbeeld een bepaald biermerk een ‘gratis’ vakantie weggeeft aan een aantal influencers die zij bij het brand vinden passen in ruil daarvoor dagelijks een aantal posts op de app plaatsen die verband houden met het desbetreffende merk. Op deze manier krijgen de volgers van deze influencers dagelijks een portie updates voorgeschoteld waar dat biermerk in doorwasemt, wat vervolgens zou moeten zorgen voor een positieve associatie met dat merk en uiteindelijk natuurlijk in het aankopen van dit specifieke bier. Volgers vinden de lifestyle van degenen die ze volgen aantrekkelijk en consumeren sneller de producten die ze hun influencer hebben zien gebruiken. Goud voor adverteerders en goud voor de influencers, die tegenwoordig flink kunnen verdienen met hun foto’s en filmpjes. Om over de faam nog maar te zwijgen, het is hot om influencer te zijn: je krijgt er status door: iets wat voor jong volwassenen benijdenswaardig is, want wie wil er niet populair gevonden worden?

En dan nu de schaduwzijde, want tot nu toe lijkt er nog geen vuiltje aan de lucht, toch? Het punt is dat Instagram sinds het is overgenomen door Facebook steeds commerciëler wordt. Een geheim algoritme bepaalt nu of je updates worden gezien door de gebruikers van de app. De volgorde van de berichten wordt nu door het algoritme gestuurd, wat betekent dat het totaal ondoorzichtig is geworden wanneer je bericht bij potentiele volgers wordt getoond. En dat is van belang: want als je laag in de rangorde staat en er flink gescrold moet worden is de kans klein dat je wordt gevolgd, geliked of er op je posts wordt gereageerd. En dus ook of je er geld mee verdiend. Het gevolg: een enorme handel in volgers en likes.

Je kunt je volgers en likes dus gewoon kopen; voor een paar euro ben je zo honderd volgers verder en heb je heel wat duimpjes achter je posts staan. De scheidslijn tussen echt en nep is daardoor steeds moeilijker te trekken, want voor een ‘gewone’ volger is het onmogelijk te achterhalen of de influencer die ze volgen echt zo populair is als het lijkt. De nepvolgers en nep-likes zijn namelijk niet van de ‘gewone’ volgers en likes te onderscheiden. En het blijkt dat minstens 10 procent van de volgers op Instagram nep is, dat zijn de zogenaamde ‘bots’; fake accounts die door de computer zijn aangemaakt met willekeurige namen en foto’s. Daarnaast heb je grote groepen Instagrammers die met elkaar hebben afgesproken dat ze elkaars posts liken en van reacties voorzien, waardoor het ‘engagement’ omhoog gaat en je hoger in de resultaten terecht komt. Daardoor kunnen ze betere deals sluiten met hun sponsoren. Gezien dit soort praktijken gemeengoed zijn geworden, is het bijna onmogelijk hier als influencer met groeiambitie niet aan mee te doen. We hebben allemaal kunnen zien hoe Dotan hier enorme reputatie schade van heeft ondervonden toen voor het licht kwam hoe hij zijn echte fans had voorgelogen met zijn gekochte nepfans.

Het feit dat mensen worden voorgelogen, zowel volgers als bedrijven, is natuurlijk niet chic, maar de impact op de jongste generatie die voornamelijk op Insta zit, is enorm. Jongeren tussen de 15 en 19 jaar zijn de grootste gebruikers van Instagram, 58% van hen gebruikt de app dagelijks. Van de groep tussen de 20 en 39 jaar gebruikt 35% de app dagelijks. Dit blijkt uit onderzoek van Newcom uit 2019 . Generatie Z (geboren tussen 2000 en 2015), waar de 15-19 jarigen toe behoren zijn in grote mate beïnvloedbaar door trends, hun brein is nog niet volgroeid waardoor ze lang niet altijd weloverwogen beslissingen nemen en sneller intuïtief en impulsief handelen. Deze generatie gebruikt Insta en bijbehorende influencers om beslissingen vóór hen te nemen: ze volgen de raad van hun idolen op en baseren hun eigen identiteit voor een deel op hun online voorbeelden. Sinds het steeds moeilijker wordt om echt van fake te onderscheiden is het helemaal onmogelijk om weloverwogen keuzes te maken. Je weet niet of een influencer de waarheid spreekt, je weet niet of de comments integer zijn en je weet niet of de likes door echte mensen zijn gegeven. Nepnieuws kan zich razendsnel verspreiden, en niemand die weet waar het vandaan komt. Dat is zorgelijk en enorm misleidend.

Daarnaast wordt het door jongeren extreem cool geworden om influencer te zijn: het geeft sociale status om geld te verdienen met je gesponsorde lifestyle. Wat doet dat met het wereldbeeld van deze generatie? Draait het straks echt alleen nog om populariteit en macht of komt er een tegenbeweging? Social media houden deze generatie gevangen in een bubbel die hangt tussen droom en realiteit. Ondertussen lijkt het erop dat deze ‘The Voice’ generatie alleen nog geeft om roem en koste wat kost bekend wil worden. Maar dat zou een te oppervlakkig beeld geven van deze generatie. Deze jonge generatie is activistisch op meerdere fronten: ze groeit op in een tijd waarin klimaatverandering niet meer te ontkennen is. Willen ze hun toekomst veilig stellen, dan moeten ze zelf in actie komen. En dat doen ze in grote getale, zoals we hebben gezien tijdens de recente klimaatmarsen. Ook zijn ze erg gericht op inclusiviteit, de multiculturele samenleving is de norm, en ook verschillen in gender en seksualiteit worden steeds meer geaccepteerd en omarmd. Tot slot is transparantie voor generatie Z een groot goed; ze zoeken alles op en inconsistenties worden afgestraft. Het wantrouwen naar instituties groeit, verschillende schandalen zoals bij ING; de Panama Papers; en de toename van fake news dragen bij aan dat beeld. Generatie Z is kritisch en wil transparantie en eerlijkheid. Ze verwacht dat instituties open zijn over hun fouten en direct communiceren met hun achterban als er iets fout gaat. Wanneer dat niet gebeurt kan je van generatie Z dan ook de volle laag verwachten en zetten ze social media in om hun ergernissen breed uit te meten.

Feit is wel dat een generatie naast hun opvoeding wordt gevormd door de tijdsgeest; door ervaringen en gebeurtenissen die in deze tijd als normaal worden beschouwt. Voornamelijk de formatieve periode, tussen het 10^e en 25^e levensjaar, is bepalend voor de ontwikkeling van de normen en waarden die een generatie als uitgangspunt neemt. Zo zit generatie Z nu dus midden in deze formatieve periode, en is ze ook het product van de huidige tijd. Gezien deze generatie nog een aantal jaren in deze formatieve periode te gaan heeft, is er nog de mogelijkheid om invloed uit te oefenen in wat deze generatie omarmt en wat ze als verouderd en achterhaald beschouwt. Dat de grens tussen nep en echt aan het verschuiven is staat ondertussen wel vast. Is het tijd om in te grijpen? En waar zouden we dan moeten beginnen? Moeten de ouders van deze generatie in actie komen? Of Instagram? Of de overheid? Of de leraren? Of generatie Z zelf? Dat vraag ik me dus af na het aanschouwen van deze documentaire, overigens prachtig in beeld gebracht door Nicolaas Veul. Vraag blijft: in welke wereld willen we dat onze jongste generatie opgroeit?

In #followme vraagt Nicolaas Veul zich af wie de winnaars en wie de verliezers zijn in deze nieuwe industrie. Hoe voer je de strijd tegen het algoritme? Hij praat met verschillende influencers en met het Amsterdamse Agency for Digital Influencer Marketing: IMA. Als geen ander weten zij hoe de Instagram industrie in elkaar steekt. Daarnaast reist hij naar Rusland waar aan huis gebonden jonge moeders comments schrijven op bestelling, Vervolgens gaat hij naar Amerika waar social media software ontwikkelaar Dovetale een instrument ontwikkelde om nepvolgers en bots te herkennen. Travel influencer Sara Melotti doet in Milaan verslag van haar -naar eigen zeggen- gewelddadige relatie met het medium. En een groothandelaar in nepvolgers doet anoniem een boekje open over fraude op Instagram. Er lijken geen regels te gelden in deze nieuwe economie: welkom in het Wilde Westen dat Instagram heet.

24 augustus 2017

Borderline Times – Zinloosheid en leegte

Het 9e en laatste criterium van borderline is zinloosheid en leegte. Vragen die opkomen zijn de volgende. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga ik naartoe? Wie een antwoord heeft op die vragen, of wie er niet blijvend door gekweld of ontregeld wordt, mag zich gelukkig prijzen. Wie tot die groep behoort is waarschijnlijk in de minderheid. Een minderheid die kaders heeft meegekregen en zijn grootgebracht in een liefdevolle, gehechte sfeer waar grenzen werden meegegeven. Een andere groep heeft veelal te maken met de verwezenlijking van een identiteit die werd opgebouwd uit materialistische, individualistische, hedonistische, commerciële en marktgerichte waarden. De eerste groep heeft een kader gekregen die iemand een leven lang kan begeleiden, richting en zin kan geven. Het kader van de tweede groep is daarentegen zeer broos van aard, vluchtig, het in leven blijven ervan wordt mede bepaald door externe factoren als gezondheid, financiële draagkracht, status en dergelijke. De hoge jeugdwerkeloosheid, het feit dat steeds meer kinderen onder de armoedegrens leven, de onstabiele politieke wereldsituatie, de vergrijzende wereld die grote behoefte heeft aan de ondersteuning van de jonge generatie… Het zijn stuk voor stuk fenomenen die een bedreiging vormen voor beide groepen. De teloorgang van eeuwenoude vaste referentiekaders zijn een onderdeel van deze bedreiging.

Met een beetje geluk hebben westerse mensen van nu alle kansen, alle keuzes, alle mogelijkheden. Ze leven in een wereld die de illusie ophoudt dat a) alles mogelijk is, b) de mens en zijn lot maakbaar zijn, en c) dat bijna alles te koop is. Tegelijkertijd hebben mensen van nu gedurende korte of langere tijd in hun leven last van zinloosheid en leegte. Zingeving is als het ware de fundamentele uitdaging voor de hedendaagse mens. Er is een vacuüm ontstaan waarin mensen – jongeren in de eerste plaats – geen zin meer vinden. Ze zijn boos, verontwaardigd, eenzaam, verdrietig, mentaal moegestreden en voelen zich onbegrepen, niet gehoord, niet serieus genomen. Ze zien hun eigen toekomstperspectief bedreigd en zien nauwelijks kans op verbetering. Bij dat alles voelen ze zich eenzaam.

De ontkerkelijking. Als gevolg van de secularisering van grote delen van de westerse wereld heeft de ontkerkelijking voor een gigantische omwenteling van ons wereldbeeld gezorgd. Samen met het achterlaten van kerk en het geloof werd nagenoeg al onze oorspronkelijke zingeving geschrapt. De aansluiting met traditionele waarden en kerkelijke feesten zoals kerstmis en Pasen zorgden in vervlogen tijden voor een basislaag van zingeving. Het waren vaste mijlpalen bij betekenisvolle momenten. De maatschappij worstelt met zingevende alternatieven, er zijn er veel, maar of deze ook duurzaam zijn is de vraag. De huidige tendens is er een van verwetenschappelijking en objectivering. Tegelijk vermindert daardoor de spirituele dimensie, en dat is een probleem, zeker bij jongeren. Zij hebben immers een heel sterke behoefte aan zingeving.
Einde van de ideologieën & van de grote verhalen. Niemand heeft nog een allesomvattend principe waaraan alles vastgeknoopt kan worden. De huidige context is zo ingewikkeld geworden dat geen enkel verhaal meer alles kan samenhouden. Na een tijdperk waarin we moesten luisteren en slikken en vooral niet zelf nadenken of vragen stellen, lijkt het afzweren van elke vaststaande waarheid een gevoel van vrijheid en overwinning te bieden. Tegenwoordig is het lifestyle wat ons bindt en samenhoudt. ‘Ik consumeer, dus ik ben’. De ideologie van het kapitalisme is het grote verhaal van nu. Maar er is een groot probleem: wie niet (meer) mee kan consumeren, valt buiten de boot. Geluk is te koop.
Waar is dan nog zin te vinden? Zin is een kostbaar goed geworden, we hebben allemaal een tekort. Zin moet gedragen worden door een cultuur en een traditie om overeind te blijven, houvast te hebben en duurzaam te zijn. Hoe vinden we dan nog zin in ons bestaan? Die zin zit in relaties met mensen, met geliefden. In het zinvol bezig zijn met mensen. Laten we een pleidooi houden voor een houding die de twijfel toelaat, het niet-weten. Laten we ruimte inbedden om met elkaar in gesprek te gaan, om filosofie te beoefenen, om elkaars wereld te verruimen.

Borderline is niet enkel een ‘personality disorder’, het is een ‘world wide disorder’, althans in de westerse wereld. En zeker ook in Nederland. We hebben een nieuwe richting nodig die houvast biedt, willen we de jongste generaties vertrouwen en idealisme meegeven. Wie biedt?!

10 augustus 2017

Borderline Times – Automutilatie en suïcidaliteit

Criterium 8 van borderline is automutilatie en suïcidaliteit. Het begrip automutileren in de psychiatrische omgeving gaat uit van een noodsituatie. Het is een poging tot evacuatie van ondraaglijke inhoud, tot verminderen van onnoembare spanningen, tot non-verbale communicatie. Als maatschappelijk fenomeen is het iets dat we onszelf aandoen waar wel tussenkomst van de ander is. Als uitingsvorm kan het even sterk zijn, de psychologische achtergrond kan vergelijkbaar zijn, maar we maken niet onze eigen handen vuil. Er wordt gewerkt met intermediairen voor de uitvoering. Het laten aanbrengen van lichaamsversieringen is de mainstream vorm van automutilatie aan het worden. En euthanasie de mainstream wordende variant van suïcidaliteit. Suïcidaliteit is een steeds breder maatschappelijk fenomeen aan het worden, het is een probleem van zinloosheid en depressie. Ook de cultuur van een land en de aard van een volk bepalen de hoogte van het aantal suïcideplegers mee. In Nederland is er nog veel schroom rondom het lopen bij een psycholoog. Dit wordt niet met vrienden gedeeld. Men heeft in onze geïndividualiseerde maatschappij het gevoel er alleen voor te staan.

Identiteit is fluïde geworden. Het is verworden tot een beeld. Wij zijn ons lichaam, ons uiterlijk, ons imago. Mode is een manier om iets uit te drukken, een aspect van iemands identiteit. Problematisch wordt het wanneer het belang hiervan zo groot wordt dat iemands identiteit er volledig mee staat of valt. Onze tijd wordt gekenmerkt door een doorgedreven lichaamscultuur, en het automutilerende aspect daarvan komt erg dichtbij, denk aan tattoos en piercings op werkelijk elke mogelijke plek op het lichaam. Ook het huidige succes van plastische chirurgie en esthetische operaties ligt op de grens van automutilatie. Het voortdurende streven naar ‘schoonheid’ is groot, ondanks de pijn van die operaties.
Directe actie. Steeds meer mensen die zich slecht in hun vel voelen stappen naar de chirurg. Een behandeling die zij veruit verkiezen boven het langetermijnwerken bij een psycholoog of een psychiater. Direct, instant resultaat is wat men beoogt. Het idee leeft dat schoonheidsbehandeling hetzelfde effect kan hebben als psychotherapie, en dat het patiënten van hun psychische moeilijkheden kan bevrijden.

Absurditeit (extreme make-over). Wat is de drijfveer van mensen die zover gaan dat ze zich onderwerpen aan behandelingen gaande van liposuctie tot borstvergrotingen? Het lichaam geldt als topic om het ultieme geluk te vinden. Desnoods door van zichzelf (uiterlijk) een totaal ander mens te laten maken.

Paradoxaal zoeken van het ‘subject’. Hoe meer operaties, hoe groter de leegte telkens na afloop, en hoe verder we verwijderd raken van onszelf. De grens van de buitenkant moet steeds verder gelegd worden om het subject nog een besef te geven van zichzelf. Van binnen hollen we uit.

Heeft iedereen het recht om te beslissen over zijn eigen leven en dus ook over zijn eigen dood? Is er een verschil bij ondraaglijk fysiek lijden en psychisch lijden? En wanneer is lijden ondraaglijk? Je zou euthanasie de culturele variant van suïcidaliteit kunnen noemen. Het zal geen verbazing opwekken dat wij ook het einde van het leven in handen willen hebben, in plaats van lijdzaam te wachten tot de goede God ons wil komen halen. Wij willen sterven wanneer het ons uitkomt. Het leven is iet waarvan wij moeten genieten, met de volle beschikking over al onze lichamelijke en mentale mogelijkheden. En als dat niet meer kan, dan willen wij zelf kunnen beslissen dat het stopt. Daarbij willen wij anderen niet tot last zijn. Hoe komt het dat wij in onze maatschappij elkaar niet meer tot last willen zijn? Want het is onvermijdelijk dat dit gebeurd, elkaar tot last zijn.

27 juli 2017

Borderline Times – Voorbijgaande, stressgebonden paranoïde

Het zevende criterium van borderline staat bekend als: voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatie-symptomen. Paranoia, moeilijkheden om contacten te leggen, stemmen horen of hallucineren en ervan overtuigd zijn dat wat men waarneemt de realiteit is waardoor men ten slotte het contact verliest met de realiteit. Een psychose. Een groeiend deel van de bevolking besteed dagelijks tijd voor het creëren en het onderhouden van een identiteit in de virtualiteit. De tijd die daardoor over blijft om met zijn reële identiteit om te gaan vermindert recht evenredig, waardoor een prima voedingsbodem wordt gecreëerd voor paranoia en dissociatie. De stelling is dan ook dat we allemaal voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatiesymptomen vertonen.

Van de eerste PC tot Second Life. 76% van de jongeren tossen de 12 en 18 jaar speelt regelmatig games, gemiddeld 1,5 uur per dag. Games kunnen problematisch worden wanneer iemands gamegedrag geen maat meer kent, wanneer het impulsief wordt en een verslaving wordt. Sommige mensen vinden in het gamen een uitlaatklep voor frustraties in hun gewone leven. In games ligt de mogelijkheid om je eigen stempel te drukken en te winnen, waar dat in de realiteit vaak niet lukt. Maar die gamewereld is afgesloten van de realiteit, waar toetsing afwezig is. De corrigerende factor die in het normale leven aanwezig is door sociale controle, gesprekken, en directe feedback is nagenoeg niet aanwezig in games en de verdere virtuele wereld. Second Life bijvoorbeeld heeft meer dan 20 miljoen geregistreerde gebruikers. (Facebook telt er 900 miljoen en counting). Waar profielen worden gecreëerd die een zo positief mogelijk beeld van zichzelf laten zien. Een ‘hoped-for possible self’ genoemd: een gedissocieerde nepidentiteit. Er is hier sprake van een vermenging van de werkelijke wereld en een virtuele wereld. Zo heerst er een virtuele economie maar gaat er wel echt geld in om. Zaken uit het ware leven splitsen zich af. Een vorm van dissociatie in een niet-pathologische context dus. We dreigen via het verlies van contact met onze emoties ook het contact met de realiteit te verliezen.

Hypecultuur & collectieve reacties. De media bepalen de werkelijkheid, de ‘waarheid’ in onze cultuur lijkt meer en meer een constructie van de media- en de reclamewereld. Soms ontstaat er een hype, bepaalde gebeurtenissen worden enorm uitvergroot, en even snel als ze gekomen zijn lijken ze ook weer verdwenen. We hebben een on/off-relatie met dergelijke gebeurtenissen, los van de vraag of ze van impact zijn op het bestaan of niet. Niet de omvang van de gebeurtenissen zelf, maar de ruimte die de media eraan geven bepaalt de grootte van de impact die ze hebben op het bestaan. Na de emotie van de gebeurtenis zou ruimte moeten worden gemaakt voor kadering. Maar tegen de tijd dat het zover is, is de gebeurtenis alweer uit de media verdwenen, want verdreven door nieuwe nieuws. De ruimte voor nabeschouwing is weg. Massahysterie.

12 juni 2017

Het zesde criterium van borderline is impulsiviteit. De stelling is dat wij allemaal kenmerken van impulsiviteit vertonen. We leven op de top van onze driften. We hebben seks omdat we willen genieten of omdat we moeten genieten. Om nog meer te genieten hebben we middelen nodig: soft- en harddrugs, en massa’s slaap- en kalmeringsmiddelen. We eten ongezond: obesitas is een enorm probleem. Ook geld gewen we impulsief uit: meer en meer mensen zitten in de schuldsanering. We consumeren voordat het geld er is. Ook autorijden gebeurt vaak impulsief: verkeersagressie is bijna dagelijks in het nieuws. Dat was allemaal nog niet zo uitgesproken in de tijd van onze ouders; totaal ondenkbaar was het in de tijd van onze grootouders.

Voor de jongere generaties is dit wellicht moeilijk voor te stellen: dat een paar generaties eerder mensen leefden die seks enkel en alleen mochten zien en beleven als een middel tot voortplanting. Aan God werd beloofd dat men kinderen uit Gods hand zou aanvaarden, van abortus, laat staan anticonceptie, had men nog nooit gehoord. Sterker nog ze bestonden niet. Sinds het gebruik van anticonceptie algemeen aanvaard is hebben we seks als we er zin in hebben en gaan we er steeds impulsiever mee om. Alle onderzoeken tonen aan dat we tegenwwrdig erg los met seksualiteit omspringen en dat relationele trouw bijzonder laag scoort. Er zijn dan ondertussen ook veel algemeen aanvaarde varianten gekomen op de klassieke relatie van een gehuwd stel. Seksueel genot wordt overgestimuleerd. Terwijl het voor hun grootmoeders verboden was om van seks te genieten, moeten vrouwen van nu zich afvragen of ze wel voldoende seksueel geprikkeld worden. Het volledig loskoppelen van seks en voortplanting heeft grote gevolgen. Kinderen worden tegenwoordig ‘genomen’ op het moment dat het ons uitkomt, met steeds vaker IVF of andere fertiliteits-technieken als gevolg.

Het aantal kinderen tussen de 12 en 18 jaar dat met een alcoholvergiftiging in het ziekenhuis belandt is het afgelopen decennium exponentieel gestegen. 2005: 8, 2007: 300, 2010: bijna 700. Ze liggen ook steeds langer in coma, inmiddels 3 uur. De gemiddelde leeftijd van de comazuipende puber is 15,6 jaar. Middelengebruik in het algemeen en alcoholgebruik in het bijzonder zijn al langer mainstream geworden. Het gebruik van alcohol is zo goed als onontkoombaar voor wie een sociaal leven wil leiden. Impulsief middelengebruik is nu de cultuur, niet langer de afwijking. Analyses van het probleem bevestigen dat kinderen steeds jonger beginnen te drinken en dat problematisch alcoholgebruik bij steeds meer jongeren is vast te stellen. Alcohol is gewoon geworden. In de opvoeding van onze kinderen hellen we steeds meer over naar het zo weinig mogelijk ingrijpen in hun wereld. De emancipatie van het kind is enorm doorgeschoten. Kinderen kennen hun eigen grenzen nog niet goed. Veelvuldig en zwaar alcoholgebruik op jonge leeftijd verstoort de ontwikkeling van de prefrontale cortex: dat deel van de hersenen waarmee men zich aan kan passen aan de omgeving en weloverwogen beslissingen kan maken. Het IQ van drinkende pubers kan er met 10 tot 15 % op achteruitgaan en het kan leiden tot depressies, woedeaanvallen en persoonlijkheidsproblematiek.

Ook op het gebied van pijnstillers en kalmeringsmiddelen is het hek van de dam. Nog nooit zochten zoveel mensen hun toevlucht tot pillen om stress, angst onzekerheid of slapeloosheid te overwinnen. Antidepressiva worden bij de vleet geslikt. 1 op de 10 Nederlanders laat zich behandelen tegen depressie. De medicalisering van de samenleving begint al op jonge leeftijd. De nadruk wordt gelegd op presteren en er wordt dus veel geëvalueerd. De groep die niet voldoet aan het ideaalplaatje en uit de boot valt wordt al snel gediagnosticeerd en geëtiketteerd. Eens “normaal” gedrag wordt ineens “ziek” gedrag, met als gevolg dat mensen medicijnen krijgen voorgeschreven die ze helemaal niet nodig hebben.

Fast/short/kicking/new. De leefwereld van de gemiddelde burger is meer en meer op een pretpark gaan lijken. Het is moeilijk om je nog te vervelen, terwijl verveling toch een bron van creativiteit is. Continue prikkels zijn als het ware noodzakelijk geworden in ons bestaan. De leegte wordt er tijdelijk mee opgevuld.

28 april 2017

Het vijfde criterium van borderline is affectlabiliteit, oftewel: een sterke schommeling in de uiting van gevoelens. Affect betekent: het gedrag waarmee mensen laten zien hoe ze zich voelen. Iemand met affectlabiliteit zal emoties als verdriet of vreugde sneller en nadrukkelijker uiten en daar onmiddellijk iets mee willen doen.

De stelling dat we allemaal affectlabiel zijn, is sterk verbonden met het vorige criterium: identiteitsstoornissen. Wanneer er geen dieptestructuur is en enkel oppervlaktestructuur, wanneer er geen basis is om op terug te vallen, wanneer alles gericht is op onmiddellijk genot… dan lijden we aan affectlabiliteit. De afwezigheid van diepte is verbonden met de economie van het genot, die een cultuur lanceert waarin het vluchtige, het nieuwe, het vergankelijke voortdurend als onmiddellijk bereikbaar doel naar voren geschoven worden.

De afwezigheid van diepte. Basis, vertrouwen is wat ons met onze voeten op de grond houdt. Onder meer in het onderscheid tussen goed en kwaad. Als er geen basis is, dan surfen we op de golven van ons gemoed. De moderne mens probeert zijn gevoel van leegte te compenseren door prikkels van buiten op te zoeken. De kickcultuur ontstaat daar waar de basis ontbreekt. Helaas maakt het overmatig zoeken naar impulsen van buitenaf het gevoel van leegte alleen maar groter. Het belang van hoe we eruit zien en hoe we op anderen overkomen is steeds groter. We moeten onszelf verkopen, willen jong en begerenswaardig zijn.

De genotscultuur & de kickcultuur. Het moderne leven kan vermoeiend, soms zelfs overweldigend zijn. We hebben meer en meer behoefte aan rust en kalmte en aan privacy, een plaats waar we even kunnen ontsnappen aan het dagelijkse leven. De noodzakelijke bevrijding van het normale leven lijkt te zijn doorgeschoten tot grenzeloze genotsobsessie. We zoeken naar thrills, het moet steeds meer en we gaan daarin steeds verder. Gewone dingen komen nauwelijks meer binnen. Terwijl de hang naar zoveel stimulering uiteindelijk slechts leidt tot leegte. Wat weer leidt tot de behoefte naar nog meer stimulering en ga zo maar door. We maken onszelf wijs dat daar de sleutel van het geluk ligt, dat we enkel zo nog kunnen genieten. Genieten staat in onze tijd gelijk aan het doorbreken van wat we als verveling zijn gaan zien, wat rust en gelijkmoedigheid zou kúnnen zijn. ‘It is better to burn out than to fade away’, is een bekende leus. Liever á la Amy Winehouse en Kurt Cobain echt geleefd hebben dan als een nachtkaarsje onopgemerkt ten onder gaan. Natuurlijk bestaan de tegenbewegingen ook: er zijn steeds meer ouders die part-time gaan werken, er is meer waardering voor vakmanschap ohgv echte verse koffie, biologisch voedsel, zelfgemaakte baksels, kleine brouwerijen, mindfulness, yoga en ga zo maar door. Maar zelfs het anti-consumentisme wordt als consumptieartikel verkocht.

De hang naar het vluchtige/het nieuwe. Terwijl we ons een slag in de rondte werken om alle rekeningen, hypotheek en abonnementen te kunnen betalen, zijn we wel allemaal de ‘gelukkige’ eigenaars van breedbeeld tv’s, laptops, een of meerdere auto’s voor de deur en de allerlaatste technologische snufjes. Verlangen, uitkijken naar, wachten: het zijn oubollige begrippen geworden. Net als de advent, de vastentijd en andere periodes van wachten in enkele generaties tijd verworden zijn tot nog nauwelijks bekende fenomenen. We leven in een tijd die bulkt van het comfort, de gadgets, en de incentives. Een identiteit is niet meer statisch maar vloeibaar. En wil je gezien worden, dan is het van belang snel mee te evalueren met al die wisselende trends. Als je ‘in’ wil zijn, dan moet je de massa voor zijn. Social media putten hun bestaansrecht uit hetzelfde fenomeen. Je moet zichtbaar zijn wil je een stem hebben. Zo is heel onze levenshouding in de green van het ‘nu’. Het gewone is saai geworden, de grijsheid moet constant doorbroken worden. In de zoektocht naar stimulansen lijkt de limiet opgeheven. Ons neurologische ststeem zit nu eenmaal zo in elkaar dat iets al gauw gewenning oplevert. Na de kick is er steevast een down. Na een fantastische ervaring willen we al gauw een nieuwe, die nog fantastischer is. Tijdens de week werken we hard om zo veel mogelijk rijkdom te vergaren, zodat we tijdens het weekend helemaal los kunnen gaan. Stimulerende middelen dienen daarbij om de ervaring nog intenser te maken. FOMO (fear of missing out) bepaalt ons vaker dan we zouden willen.

Het permanente ‘nu’ (het einde van de geschiedenis). In den beginne was genot zondig, daarna werd het toegelaten en nu is het verplicht. Het is elke dag ‘party time’ en we moeten van ’s morgens tot ’s avonds genieten. Voor geschiedenis is geen belangstelling meer. Voor de grote verhalen evenmin. De homo consumens houdt zich staande zolang hij zich de dure prikkels kan veroorloven die hem de illusie schenken dat daarmee zijn gevoel van leegte wordt gemaskeerd. Terwijl zijn identiteit wordt uitgehold, zijn neurologische systeem aan het einde van zijn krachten is ondanks zoveel rijkdom, een hoge levensverwachting, een goede geografische plek is hij verbitterd en ontevreden. Vele psychiatrische studies wijzen erop dat depressies toenemen. Wat aan de basis ligt is niet met medicijnen op te lossen.

20 maart 2017

Borderline Times – Identiteitsstoornissen

Wie nadenkt over vragen als ‘Wie ben ik?’, ‘Waar kom ik vandaan?’, ‘Waar leidt dit allemaal toe?’ of ‘Wat is er nodig voor een goed leven?’, is op zoek naar de zin van het leven. Zolang het nadenken hierover vanuit een eigen bewuste keuze gebeurd, hebben we te maken met de positieve invulling van wat je een vorm van existentiële twijfel zou kunnen noemen. Een twijfel die ertoe leidt dat we meer diepgang kunnen geven aan ons bestaan. Zolang we het relatief goed hebben in dit leven, is bezig zijn met deze vragen een verrijking. Anderzijds is het antwoord op de zinvragen vaak zo moeilijk en confronterend, dat we ze liever uit de weg gaan dan dat we er aandacht aan besteden. Maar, op een dag, vaak wanneer het ons tegen zit, is er toch het moment dat we met deze vragen in de weer gaan. Hoe komt het dat mensen op grote schaal de zinvragen trachten te ontlopen en tegelijkertijd zoveel mensen er zo zwaar tegenaan botsen dat ze elk contact met de realiteit dreigen te verliezen? En dat het zich te vaak stellen van deze zingevingvragen zonder op bevredigende antwoorden te komen verworden is tot een van de negen aanduidingen van borderline? Hieronder een uitleg over het vierde criterium van Borderline en hoe dat zich toont in de huidige tijd.

Het verdwijnen van traditionele sjablonen. Nog maar een paar generaties geleden waren het dorp en de sociale klassen waaruit ze voortkwamen de belangrijkste richtinggevers voor kinderen. De identiteit was voorbestemd, gevangen en bijna onontkoombaar vastgelegd door afkomst en geslacht. Inmiddels is dat wel anders. De kinderen kiezen zelf welke kant ze opgaan, iedereen kan alles worden. Maar, als je alles zelf mag kiezen, en je bij elke keuze een waaier aan mogelijkheden hebt, dan is het niet makkelijk om richting aan je eigen leven te geven. Voor de hedendaagse mens is de ‘druk’ om te ontwikkelen, kansen te benutten en te doen waar je echt van geniet metershoog. Helemaal als het wordt gelinkt aan het succes in wat we ondernemen.

Het vervagen van sekserollen. Een genetische code biedt geen houvast meer. Vroeger werd onze identiteit nog in grote mate bepaald door onze sekse. Er heeft een hele verschuiving plaatsgevonden die zowel voor mannen als vrouwen uitdagingen biedt. Want wie zorgt er voor de kinderen? En wie gaat voor zijn carrière? Wie neemt de huishoudelijke taken op zich? Het doet veel met de identiteit van zowel man als vrouw: wie hoor je te zijn? De verwachtingen over en weer zijn niet meer duidelijk en zorgen vaak voor spanningen.

Mode/lifestyle/looks/design. De mens is een maakbare mens geworden. In een zo snel veranderende wereld is het opbouwen van een stabiele identiteit een waar huzarenstukje geworden. De babyboomers hadden nog hun vader en moeder als rolmodellen. Nu hebben we lifestyle magazines, beroemdheden, tv en social media die onze identiteit bepalen. Er wordt een illusie van vrijheid gecreëerd, maar het is de consumptiemaatschappij die onze vrijheid bepaalt. Zolang we als homo consumens kunnen meelopen in de trend lacht het leven ons toe. Het voordeel is de enorme diversiteit aan mogelijkheden, het nadeel is dat de illusie van het maakbare gigantische verwachtingen schept en de druk om succesvol te zijn wordt opgevoerd. Jongeren worden vatbaar gemaakt voor weinig realistische schoonheidsnormen waaraan hun zelfbeeld vaak niet kan beantwoorden. Eetstoornissen zijn daar een voorbeeld van: steeds meer jongvolwassenen raken geobsedeerd door hun lichaam en het aantal opnames in klinieken neemt steeds meer toe.

De dominantie van beelden & het gebrek aan woorden. We leven in een inflatie van woorden, de beeldcultuur wint terrein. Mensen identificeren zich met een beeld, maar de beelden wisselen ontzettend snel. Wanneer de buitenkant zo snel evolueert en zo belangrijk wordt, dan wordt het steeds moeilijker om nog diepte te vinden, om nog aarding te zoeken. De taal verarmt, de gelaagdheid gaat verloren, communicatie wordt hypertransparant.

De dood van de mens als subject. Nu mensen geen woorden meer zijn, maar beelden. Nu de buitenkant zo snel evolueert en zo belangrijk wordt, wordt het steeds moeilijker om nog diepte te vinden, om fundering en stabiliteit als uitgangspunt te kiezen: de dood van de mens als subject. De ware identiteit ontstaat juist uit twijfel; uit het zoeken naar fundering, en niet uit de handeling om van jezelf een kloon te maken van het beeld van de moderne westerse mens zoals het via de media en beeldcultuur wordt opgedrongen. Wanneer we met tegenslag te maken krijgen dan stort onze nepidentiteit als een kaartenhuis in elkaar. We houden dan niets meer over.

17 februari 2017

‘Borderline Times – Onaangepaste agressie’

Het derde criterium voor Borderline, onaangepaste agressie, is de focus van dit blog. Het bouwt voort op de eerdere blogs omtrent het boek van Dirk de Wachter, deze gingen in op de tijdsgeest en de impact daarvan op generaties. Het criterium ‘verlatingsangst’ en ‘instabiele en intense relaties’ kwamen toen al aan de orde. Dit derde criterium gaat in op inadequate, intense woede of moeite om kwaadheid te beheersen. De stelling is dat we leven in een tijd die doordrenkt is van onaangepaste agressieregulatie. En dat is overal te zien. Kijk naar de mondiale sociale en politieke ontwikkelingen als reactie op angst en machteloosheid en hoe dit ons wereldbeeld kleurt.

Televisie- en computercultuur als voedingsbodem. De snelheid van de beelden via de televisie is de laatste decennia enorm toegenomen, maar ook het gehalte van zeer extreem, realiteitsgetrouw geweld. Eén soort geweld heeft daarbij de bovenhand: het geweld als tijdverdrijf, zinloos geweld. Daarnaast is er de agressiedreiging van games en het internet. De games die sommige mensen spelen zijn van een onwaarschijnlijke agressiviteit. De vanzelfsprekendheid waarmee met die thema’s wordt omgegaan is onthutsend. Agressie wordt normaal. De gewenning aan dat soort geweldaanschouwing wordt een enorme uitdaging in de toekomst.
Van kattenkwaad tot hooliganisme als extreme uitingsvorm van zinloosheid. Zinloos geweld, of geweld als tijdverdrijf zoals we dat nu kennen is een relatief nieuw fenomeen. Verschijnselen als vandalisme en hooliganisme horen hierbij. Hooliganisme om je te amuseren, maakt deel uit van de vrijetijdsrealiteit. Er zijn zoveel jongeren die in perspectiefloze situaties verkeren, en geen uitzicht hebben op werk of een waardig leven. Dan vervelen ze zich en starten de dag met games, ontmoeten geestverwanten, slaan eens een bushokje in of beroven een bejaarde van zijn portemonnee. Zonder doel, tijdverdrijf dus.
Machteloosheid als overheersend gevoel & geweld als paradoxaal antwoord. Wat is de reactie op zoveel onaangepast agressief gedrag? Mensen voelen zich steeds machtelozer ten aanzien van deze escalerende fenomenen. Dat brengt enerzijds een gevoel van berusting met zich mee, van apathie misschien zelfs, maar anderzijds zien we dat de antwoorden waarmee het beleid naar voren komt totaal de andere richting opgaan. Het geweld in de samenleving wordt namelijk steeds meer bestreden met geweld, steeds zichtbaarder geweld, steeds groteskere vormen van machtsontplooiing. Meer blauw op straat, nultolerantie, avondklok, kluiten militairen op grote stations, grootse controles bij Schiphol en ga zo maar door. En dat terwijl evenredig met de veiligheid ook de criminaliteit escaleert. Meer blauw daagt ook uit. Het gekke is dat we die paradox accepteren. Nog gekker is dat we door het uitbouwen van al die preventiestrategieën niet de controle terug in handen krijgen. Het is een illusie van controle wat men creëert. En dat werkt niet. Waar gaat dit eindigen? Wat zijn de gevolgen voor het gedrag van de menselijke soort als we elkaar openlijk zo wantrouwen?
Het agressieve zoogdier, de mens. In oorsprong is agressie datgene wat wordt aangewend ter behoud van de soort, de familie, de groepsgenoten. Om in zijn basisbehoeften te voorzien hoeft de mens al een tijdlang niet meer de strijd aan te binden met tegenstanders die sterker zijn dan hemzelf. Strijd moet weer een positieve bijklank krijgen. Het dromen van een samenleving met een moeiteloze consensus is oorzaak van alle irritaties. Je moet uitgaan van dissensus en naar overleg streven, in plaats van te wantrouwen en te veroordelen. We moeten weer wat realistischer worden. Samenleven is moeilijk. Een conflictloze maatschappij bestaat niet.

5 december 2016

Borderline Times – instabiele en intense relaties

In welke tijdsgeest groeien onze jongste generaties op en welke impact heeft dat op hun wereldbeeld, ontwikkeling en verwachtingen? Zoals ik in mijn vorige blog aangaf is de huidige tijdsgeest de voedingsbodem voor de ontwikkeling van generaties. We gingen toen in op het criterium ‘verlatingsangst’. Welke normen en waarden krijgen de jongste generaties die opgroeien in borderline-tijden eigenlijk mee? Je leest het in de reeks blogs omtrent ‘Borderline Times’.

Het tweede criterium van Borderline is het hebben van ‘instabiele en intense relaties’. Hieronder een uiteenzetting van hoe dat zich uit in onze huidige maatschappij. Terwijl de relaties die de postmoderne mens met zijn medemens aangaat veel intenser zijn dan die van zijn soortgenoten in vorige tijdperken, worden ze tegelijkertijd gekenmerkt door verregaande instabiliteit. Het moderne leven is doordrongen van ‘beter kort en intens, dan lang en saai’.

De romantische liefde. Begin 19^e eeuw werd de romantische liefde een ideaal. Terwijl ze in oorsprong een zaak was van de burgerij, werd vlug ook de arbeidersklasse ervan doordrongen. De grote verwachtingen die hierdoor binnen het kader van een relatie ontstonden, waren voorheen in het geheel niet aan de orde. De relaties zijn intenser geworden maar ook instabieler: zodra 1 van de 2 zich niet meer thuis voelt in de relatie is het ethisch en maatschappelijk volstrekt aanvaard dat het ten einde is. Een huwelijk duurt in ons land gemiddeld 12,5 jaar (7,5 jaar bij stedelingen), niet door het huwelijk verbonden relaties scoren lager. Liefde blijkt een moeizaam te realiseren duurzaam goed.

De wegwerpcultuur. We leven in een kapitalistische maatschappij, wat betekent dat er groei nodig is om onze maatschappij levend en draaiend te houden. We moeten consumeren, en dus moet er geproduceerd worden. Dat laatste gaat steeds sneller. De duur van alles wordt daarmee steeds korter. De nieuwe vervangcultuur houdt in dat waar vroeger alleen de industrie wilde dat haar producten snel aan vervanging toe waren, tegenwoordig de consumenten dat ook willen. Voornamelijk als het gaat over elektronische gadgets en modische artikelen. Zelfs al is iets niet stuk of versleten, dan willen we toch allemaal het nieuwste model. Technologie maakt het leven een stuk makkelijker en aangenamer, we houden veel meer vrije tijd over als vroeger. Maar deze tijd wordt meteen herbestemd. Lege tijd wordt meteen ingevuld door vreselijk spannende, eigentijdse en intense voor ieder zichtbare tijdsbesteding. Ook op het werk gaan we steeds harder hollen om de steeds omhoog bijgestelde targets maar te halen. Het is meedoen aan de ratrace of er buiten vallen. Daar moet je stevig voor in je schoenen staan. De wegwerpcultuur heeft zich ook in het relationele leven een pad gebaand. Relaties zijn bijna consumptiegoederen geworden en dus inwissel- en vervangbaar. In een relatie is voornamelijk aandacht voor de goede en leuke dagen; de kwade dagen mogen er niet meer zijn. En toch heeft iedereen die. Maar als die er teveel zijn, dan kopen we gewoon een nieuwe relatie. De draagkracht van relaties wordt minder. Een partner is verworden tot een persoon die op een bepaald moment in het leven iet toe kan voegen, kan verrijken zoals iemand alleen niet kan. Maar als dat niet meer gaat wordt die ander aan de kant gezet en wordt er plaats gemaakt voor een nieuwe relatie. Consumentisme is het grote verhaal van deze tijd.

Het hedonisme. De nieuwe mens is volgens journalist H.J.A. Hofland geleidelijk ontstaan uit twee stromingen in de westerse cultuur. De eerste stroming, de cultureel-politieke, vindt haar oorsprong in de Tweede Wereldoorlog. De kloof die toen is ontstaan tussen de generaties die tussen 1940 en 1955 volwassen zijn geworden (de protest generatie) en hun voorgangers (de stille generatie) was een internationaal verschijnsel. Het begon in kringen van jonge kunstenaars, onder studenten en linkse intellectuelen. De beatniks en de hipsters in San Francisco en New York, de Vijftigers en de Experimentelen in Nederland, The Angry Young Men in Engeland en de existentialistische schrijvers van Les Temps Modernes in Frankrijk werden opgevolgd door de nozems in Nederland, de teddyboys in Engeland, de Halbstarken in Duitsland, De blousons noirs in Frankrijk. In de loop van de jaren zestig bereikte de beweging van deze generatie de politiek en consolideerde zich in gevestigde en nieuwe partijen. De andere stroming, de materiële, is na de oorlog in Amerika ontstaan. Deze komt voort uit de enorme economische vooruitgang, de stijging van de algemene welvaart en in het bijzonder de geweldige groei van de productie van alle consumptieartikelen. Voor het eerst in de geschiedenis van de westerse beschaving beginnen de uiterlijke tekenen van de welvaart gedemocratiseerd te raken. Iedereen heeft recht op aanbod, ongeacht de beschikbaarheid van geld, daar zorgt de credit card wel voor. De nieuwe ideologie: het consumentisme, en hand in hand daarmee: het hedonisme. Nog maar 1 universeel gebod geldt: genieten! Het is nu maar de vraag hoe we met zijn allen dit levenscredo kunnen bezigen zonder ernstig in conflict te raken met onze medemens. De succesvolle mens weet niet meer wat verlangen is. Wat hij wil, wil hij nu.

14 maart 2016

Borderline Times – Het einde van de normaliteit Dirk de Wachter

In welke tijdsgeest groeien onze jongste generaties op en welke impact heeft dat op hun wereldbeeld, ontwikkeling en verwachtingen?

We leven in borderline-tijden, dat is de stelling van Dirk de Wachter, psychiater van beroep. In de psychiatrie is borderline vandaag met voorsprong de vaakst gestelde diagnose. In zijn boek laat hij zien dat de scheidslijn tussen patiënten en niet-patiënten flinterdun geworden is. Borderline is een maatschappelijk ziektebeeld geworden, in onze westerse maatschappij zijn de symptomen van borderline niet ver te zoeken, ze kenmerken onze leefwereld. De Wachter demonstreert dit door de 9 symptomen van de ziekte, zoals omschreven in ‘de DSM’ of de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders die als standaard in de psychiatrische diagnostiek dient, uitgebreid te beschrijven en af te zetten tegen de huidige tijdsgeest. De tijdsgeest die als voedingsbodem dient voor de ontwikkeling van generaties. Welke normen en waarden krijgen de jongste generaties die opgroeien in borderline-tijden eigenlijk mee? Hoe borderline ben jij?!

Borderline is een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relatie, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties zoals blijkt uit 5 (of meer van de volgende:

krampachtig proberen te voorkomen om feitelijk of vermeend in de steek gelaten te worden
een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties gekenmerkt door wisselingen tussen overmatig idealiseren en kleineren
identiteitsstoornis: duidelijk en aanhoudend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel
impulsiviteit op ten minste twee gebieden die in potentie betrokkene zelf kunnen schaden (bvb geld verkwisten, seks, misbruik van middelen, roekeloos autorijden, vreetbuien)
recidiverende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie
affectlabiliteit als gevolg van duidelijke reactiviteit van de stemming (bvb periodes van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst meestal enkele uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen)
chronisch gevoel van leegte
inadequate, intense woede of moeite om kwaadheid te beheersen (bvb frequente driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen)
voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen.

In diagnostische termen volstaat het dat iemand 5 van de 9 borderline kenmerken vertoont om het label opgeplakt te krijgen. Toets dit eens op onze maatschappij, of als je durft; op jezelf. De Wachter staat stil bij de realiteit van het leven van vandaag, en onderzoekt welke tools we kunnen hanteren om met de nieuwe wereld ethisch en zinvol te blijven omgaan.

In deze reeks blogs doe ik verslag van deze zoektocht langs de 9 criteria en probeer ik de impact van die kenmerken op de huidige opgroeiende generaties (Generatie Y en de Heldere Z generatie) te omschrijven.