Borderline Times

24 augustus 2017

Het 9e en laatste criterium van borderline is zinloosheid en leegte. Vragen die opkomen zijn de volgende. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga ik naartoe? Wie een antwoord heeft op die vragen, of wie er niet blijvend door gekweld of ontregeld wordt, mag zich gelukkig prijzen. Wie tot die groep behoort is waarschijnlijk in de minderheid. Een minderheid die kaders heeft meegekregen en zijn grootgebracht in een liefdevolle, gehechte sfeer waar grenzen werden meegegeven. Een andere groep heeft veelal te maken met de verwezenlijking van een identiteit die werd opgebouwd uit materialistische, individualistische, hedonistische, commerciële en marktgerichte waarden. De eerste groep heeft een kader gekregen die iemand een leven lang kan begeleiden, richting en zin kan geven. Het kader van de tweede groep is daarentegen zeer broos van aard, vluchtig, het in leven blijven ervan wordt mede bepaald door externe factoren als gezondheid, financiële draagkracht, status en dergelijke. De hoge jeugdwerkeloosheid, het feit dat steeds meer kinderen onder de armoedegrens leven, de onstabiele politieke wereldsituatie, de vergrijzende wereld die grote behoefte heeft aan de ondersteuning van de jonge generatie… Het zijn stuk voor stuk fenomenen die een bedreiging vormen voor beide groepen. De teloorgang van eeuwenoude vaste referentiekaders zijn een onderdeel van deze bedreiging.

Met een beetje geluk hebben westerse mensen van nu alle kansen, alle keuzes, alle mogelijkheden. Ze leven in een wereld die de illusie ophoudt dat a) alles mogelijk is, b) de mens en zijn lot maakbaar zijn, en c) dat bijna alles te koop is. Tegelijkertijd hebben mensen van nu gedurende korte of langere tijd in hun leven last van zinloosheid en leegte. Zingeving is als het ware de fundamentele uitdaging voor de hedendaagse mens. Er is een vacuüm ontstaan waarin mensen – jongeren in de eerste plaats – geen zin meer vinden. Ze zijn boos, verontwaardigd, eenzaam, verdrietig, mentaal moegestreden en voelen zich onbegrepen, niet gehoord, niet serieus genomen. Ze zien hun eigen toekomstperspectief bedreigd en zien nauwelijks kans op verbetering. Bij dat alles voelen ze zich eenzaam.

De ontkerkelijking. Als gevolg van de secularisering van grote delen van de westerse wereld heeft de ontkerkelijking voor een gigantische omwenteling van ons wereldbeeld gezorgd. Samen met het achterlaten van kerk en het geloof werd nagenoeg al onze oorspronkelijke zingeving geschrapt. De aansluiting met traditionele waarden en kerkelijke feesten zoals kerstmis en Pasen zorgden in vervlogen tijden voor een basislaag van zingeving. Het waren vaste mijlpalen bij betekenisvolle momenten. De maatschappij worstelt met zingevende alternatieven, er zijn er veel, maar of deze ook duurzaam zijn is de vraag. De huidige tendens is er een van verwetenschappelijking en objectivering. Tegelijk vermindert daardoor de spirituele dimensie, en dat is een probleem, zeker bij jongeren. Zij hebben immers een heel sterke behoefte aan zingeving.
Einde van de ideologieën & van de grote verhalen. Niemand heeft nog een allesomvattend principe waaraan alles vastgeknoopt kan worden. De huidige context is zo ingewikkeld geworden dat geen enkel verhaal meer alles kan samenhouden. Na een tijdperk waarin we moesten luisteren en slikken en vooral niet zelf nadenken of vragen stellen, lijkt het afzweren van elke vaststaande waarheid een gevoel van vrijheid en overwinning te bieden. Tegenwoordig is het lifestyle wat ons bindt en samenhoudt. ‘Ik consumeer, dus ik ben’. De ideologie van het kapitalisme is het grote verhaal van nu. Maar er is een groot probleem: wie niet (meer) mee kan consumeren, valt buiten de boot. Geluk is te koop.
Waar is dan nog zin te vinden? Zin is een kostbaar goed geworden, we hebben allemaal een tekort. Zin moet gedragen worden door een cultuur en een traditie om overeind te blijven, houvast te hebben en duurzaam te zijn. Hoe vinden we dan nog zin in ons bestaan? Die zin zit in relaties met mensen, met geliefden. In het zinvol bezig zijn met mensen. Laten we een pleidooi houden voor een houding die de twijfel toelaat, het niet-weten. Laten we ruimte inbedden om met elkaar in gesprek te gaan, om filosofie te beoefenen, om elkaars wereld te verruimen.

Borderline is niet enkel een ‘personality disorder’, het is een ‘world wide disorder’, althans in de westerse wereld. En zeker ook in Nederland. We hebben een nieuwe richting nodig die houvast biedt, willen we de jongste generaties vertrouwen en idealisme meegeven. Wie biedt?!

10 augustus 2017

Borderline Times – Automutilatie en suïcidaliteit

Criterium 8 van borderline is automutilatie en suïcidaliteit. Het begrip automutileren in de psychiatrische omgeving gaat uit van een noodsituatie. Het is een poging tot evacuatie van ondraaglijke inhoud, tot verminderen van onnoembare spanningen, tot non-verbale communicatie. Als maatschappelijk fenomeen is het iets dat we onszelf aandoen waar wel tussenkomst van de ander is. Als uitingsvorm kan het even sterk zijn, de psychologische achtergrond kan vergelijkbaar zijn, maar we maken niet onze eigen handen vuil. Er wordt gewerkt met intermediairen voor de uitvoering. Het laten aanbrengen van lichaamsversieringen is de mainstream vorm van automutilatie aan het worden. En euthanasie de mainstream wordende variant van suïcidaliteit. Suïcidaliteit is een steeds breder maatschappelijk fenomeen aan het worden, het is een probleem van zinloosheid en depressie. Ook de cultuur van een land en de aard van een volk bepalen de hoogte van het aantal suïcideplegers mee. In Nederland is er nog veel schroom rondom het lopen bij een psycholoog. Dit wordt niet met vrienden gedeeld. Men heeft in onze geïndividualiseerde maatschappij het gevoel er alleen voor te staan.

Identiteit is fluïde geworden. Het is verworden tot een beeld. Wij zijn ons lichaam, ons uiterlijk, ons imago. Mode is een manier om iets uit te drukken, een aspect van iemands identiteit. Problematisch wordt het wanneer het belang hiervan zo groot wordt dat iemands identiteit er volledig mee staat of valt. Onze tijd wordt gekenmerkt door een doorgedreven lichaamscultuur, en het automutilerende aspect daarvan komt erg dichtbij, denk aan tattoos en piercings op werkelijk elke mogelijke plek op het lichaam. Ook het huidige succes van plastische chirurgie en esthetische operaties ligt op de grens van automutilatie. Het voortdurende streven naar ‘schoonheid’ is groot, ondanks de pijn van die operaties.
Directe actie. Steeds meer mensen die zich slecht in hun vel voelen stappen naar de chirurg. Een behandeling die zij veruit verkiezen boven het langetermijnwerken bij een psycholoog of een psychiater. Direct, instant resultaat is wat men beoogt. Het idee leeft dat schoonheidsbehandeling hetzelfde effect kan hebben als psychotherapie, en dat het patiënten van hun psychische moeilijkheden kan bevrijden.

Absurditeit (extreme make-over). Wat is de drijfveer van mensen die zover gaan dat ze zich onderwerpen aan behandelingen gaande van liposuctie tot borstvergrotingen? Het lichaam geldt als topic om het ultieme geluk te vinden. Desnoods door van zichzelf (uiterlijk) een totaal ander mens te laten maken.

Paradoxaal zoeken van het ‘subject’. Hoe meer operaties, hoe groter de leegte telkens na afloop, en hoe verder we verwijderd raken van onszelf. De grens van de buitenkant moet steeds verder gelegd worden om het subject nog een besef te geven van zichzelf. Van binnen hollen we uit.

Heeft iedereen het recht om te beslissen over zijn eigen leven en dus ook over zijn eigen dood? Is er een verschil bij ondraaglijk fysiek lijden en psychisch lijden? En wanneer is lijden ondraaglijk? Je zou euthanasie de culturele variant van suïcidaliteit kunnen noemen. Het zal geen verbazing opwekken dat wij ook het einde van het leven in handen willen hebben, in plaats van lijdzaam te wachten tot de goede God ons wil komen halen. Wij willen sterven wanneer het ons uitkomt. Het leven is iet waarvan wij moeten genieten, met de volle beschikking over al onze lichamelijke en mentale mogelijkheden. En als dat niet meer kan, dan willen wij zelf kunnen beslissen dat het stopt. Daarbij willen wij anderen niet tot last zijn. Hoe komt het dat wij in onze maatschappij elkaar niet meer tot last willen zijn? Want het is onvermijdelijk dat dit gebeurd, elkaar tot last zijn.

27 juli 2017

Borderline Times – Voorbijgaande, stressgebonden paranoïde

Het zevende criterium van borderline staat bekend als: voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatie-symptomen. Paranoia, moeilijkheden om contacten te leggen, stemmen horen of hallucineren en ervan overtuigd zijn dat wat men waarneemt de realiteit is waardoor men ten slotte het contact verliest met de realiteit. Een psychose. Een groeiend deel van de bevolking besteed dagelijks tijd voor het creëren en het onderhouden van een identiteit in de virtualiteit. De tijd die daardoor over blijft om met zijn reële identiteit om te gaan vermindert recht evenredig, waardoor een prima voedingsbodem wordt gecreëerd voor paranoia en dissociatie. De stelling is dan ook dat we allemaal voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatiesymptomen vertonen.

Van de eerste PC tot Second Life. 76% van de jongeren tossen de 12 en 18 jaar speelt regelmatig games, gemiddeld 1,5 uur per dag. Games kunnen problematisch worden wanneer iemands gamegedrag geen maat meer kent, wanneer het impulsief wordt en een verslaving wordt. Sommige mensen vinden in het gamen een uitlaatklep voor frustraties in hun gewone leven. In games ligt de mogelijkheid om je eigen stempel te drukken en te winnen, waar dat in de realiteit vaak niet lukt. Maar die gamewereld is afgesloten van de realiteit, waar toetsing afwezig is. De corrigerende factor die in het normale leven aanwezig is door sociale controle, gesprekken, en directe feedback is nagenoeg niet aanwezig in games en de verdere virtuele wereld. Second Life bijvoorbeeld heeft meer dan 20 miljoen geregistreerde gebruikers. (Facebook telt er 900 miljoen en counting). Waar profielen worden gecreëerd die een zo positief mogelijk beeld van zichzelf laten zien. Een ‘hoped-for possible self’ genoemd: een gedissocieerde nepidentiteit. Er is hier sprake van een vermenging van de werkelijke wereld en een virtuele wereld. Zo heerst er een virtuele economie maar gaat er wel echt geld in om. Zaken uit het ware leven splitsen zich af. Een vorm van dissociatie in een niet-pathologische context dus. We dreigen via het verlies van contact met onze emoties ook het contact met de realiteit te verliezen.

Hypecultuur & collectieve reacties. De media bepalen de werkelijkheid, de ‘waarheid’ in onze cultuur lijkt meer en meer een constructie van de media- en de reclamewereld. Soms ontstaat er een hype, bepaalde gebeurtenissen worden enorm uitvergroot, en even snel als ze gekomen zijn lijken ze ook weer verdwenen. We hebben een on/off-relatie met dergelijke gebeurtenissen, los van de vraag of ze van impact zijn op het bestaan of niet. Niet de omvang van de gebeurtenissen zelf, maar de ruimte die de media eraan geven bepaalt de grootte van de impact die ze hebben op het bestaan. Na de emotie van de gebeurtenis zou ruimte moeten worden gemaakt voor kadering. Maar tegen de tijd dat het zover is, is de gebeurtenis alweer uit de media verdwenen, want verdreven door nieuwe nieuws. De ruimte voor nabeschouwing is weg. Massahysterie.

12 juni 2017

Het zesde criterium van borderline is impulsiviteit. De stelling is dat wij allemaal kenmerken van impulsiviteit vertonen. We leven op de top van onze driften. We hebben seks omdat we willen genieten of omdat we moeten genieten. Om nog meer te genieten hebben we middelen nodig: soft- en harddrugs, en massa’s slaap- en kalmeringsmiddelen. We eten ongezond: obesitas is een enorm probleem. Ook geld gewen we impulsief uit: meer en meer mensen zitten in de schuldsanering. We consumeren voordat het geld er is. Ook autorijden gebeurt vaak impulsief: verkeersagressie is bijna dagelijks in het nieuws. Dat was allemaal nog niet zo uitgesproken in de tijd van onze ouders; totaal ondenkbaar was het in de tijd van onze grootouders.

Voor de jongere generaties is dit wellicht moeilijk voor te stellen: dat een paar generaties eerder mensen leefden die seks enkel en alleen mochten zien en beleven als een middel tot voortplanting. Aan God werd beloofd dat men kinderen uit Gods hand zou aanvaarden, van abortus, laat staan anticonceptie, had men nog nooit gehoord. Sterker nog ze bestonden niet. Sinds het gebruik van anticonceptie algemeen aanvaard is hebben we seks als we er zin in hebben en gaan we er steeds impulsiever mee om. Alle onderzoeken tonen aan dat we tegenwwrdig erg los met seksualiteit omspringen en dat relationele trouw bijzonder laag scoort. Er zijn dan ondertussen ook veel algemeen aanvaarde varianten gekomen op de klassieke relatie van een gehuwd stel. Seksueel genot wordt overgestimuleerd. Terwijl het voor hun grootmoeders verboden was om van seks te genieten, moeten vrouwen van nu zich afvragen of ze wel voldoende seksueel geprikkeld worden. Het volledig loskoppelen van seks en voortplanting heeft grote gevolgen. Kinderen worden tegenwoordig ‘genomen’ op het moment dat het ons uitkomt, met steeds vaker IVF of andere fertiliteits-technieken als gevolg.

Het aantal kinderen tussen de 12 en 18 jaar dat met een alcoholvergiftiging in het ziekenhuis belandt is het afgelopen decennium exponentieel gestegen. 2005: 8, 2007: 300, 2010: bijna 700. Ze liggen ook steeds langer in coma, inmiddels 3 uur. De gemiddelde leeftijd van de comazuipende puber is 15,6 jaar. Middelengebruik in het algemeen en alcoholgebruik in het bijzonder zijn al langer mainstream geworden. Het gebruik van alcohol is zo goed als onontkoombaar voor wie een sociaal leven wil leiden. Impulsief middelengebruik is nu de cultuur, niet langer de afwijking. Analyses van het probleem bevestigen dat kinderen steeds jonger beginnen te drinken en dat problematisch alcoholgebruik bij steeds meer jongeren is vast te stellen. Alcohol is gewoon geworden. In de opvoeding van onze kinderen hellen we steeds meer over naar het zo weinig mogelijk ingrijpen in hun wereld. De emancipatie van het kind is enorm doorgeschoten. Kinderen kennen hun eigen grenzen nog niet goed. Veelvuldig en zwaar alcoholgebruik op jonge leeftijd verstoort de ontwikkeling van de prefrontale cortex: dat deel van de hersenen waarmee men zich aan kan passen aan de omgeving en weloverwogen beslissingen kan maken. Het IQ van drinkende pubers kan er met 10 tot 15 % op achteruitgaan en het kan leiden tot depressies, woedeaanvallen en persoonlijkheidsproblematiek.

Ook op het gebied van pijnstillers en kalmeringsmiddelen is het hek van de dam. Nog nooit zochten zoveel mensen hun toevlucht tot pillen om stress, angst onzekerheid of slapeloosheid te overwinnen. Antidepressiva worden bij de vleet geslikt. 1 op de 10 Nederlanders laat zich behandelen tegen depressie. De medicalisering van de samenleving begint al op jonge leeftijd. De nadruk wordt gelegd op presteren en er wordt dus veel geëvalueerd. De groep die niet voldoet aan het ideaalplaatje en uit de boot valt wordt al snel gediagnosticeerd en geëtiketteerd. Eens “normaal” gedrag wordt ineens “ziek” gedrag, met als gevolg dat mensen medicijnen krijgen voorgeschreven die ze helemaal niet nodig hebben.

Fast/short/kicking/new. De leefwereld van de gemiddelde burger is meer en meer op een pretpark gaan lijken. Het is moeilijk om je nog te vervelen, terwijl verveling toch een bron van creativiteit is. Continue prikkels zijn als het ware noodzakelijk geworden in ons bestaan. De leegte wordt er tijdelijk mee opgevuld.

20 maart 2017

Borderline Times – Identiteitsstoornissen

Wie nadenkt over vragen als ‘Wie ben ik?’, ‘Waar kom ik vandaan?’, ‘Waar leidt dit allemaal toe?’ of ‘Wat is er nodig voor een goed leven?’, is op zoek naar de zin van het leven. Zolang het nadenken hierover vanuit een eigen bewuste keuze gebeurd, hebben we te maken met de positieve invulling van wat je een vorm van existentiële twijfel zou kunnen noemen. Een twijfel die ertoe leidt dat we meer diepgang kunnen geven aan ons bestaan. Zolang we het relatief goed hebben in dit leven, is bezig zijn met deze vragen een verrijking. Anderzijds is het antwoord op de zinvragen vaak zo moeilijk en confronterend, dat we ze liever uit de weg gaan dan dat we er aandacht aan besteden. Maar, op een dag, vaak wanneer het ons tegen zit, is er toch het moment dat we met deze vragen in de weer gaan. Hoe komt het dat mensen op grote schaal de zinvragen trachten te ontlopen en tegelijkertijd zoveel mensen er zo zwaar tegenaan botsen dat ze elk contact met de realiteit dreigen te verliezen? En dat het zich te vaak stellen van deze zingevingvragen zonder op bevredigende antwoorden te komen verworden is tot een van de negen aanduidingen van borderline? Hieronder een uitleg over het vierde criterium van Borderline en hoe dat zich toont in de huidige tijd.

Het verdwijnen van traditionele sjablonen. Nog maar een paar generaties geleden waren het dorp en de sociale klassen waaruit ze voortkwamen de belangrijkste richtinggevers voor kinderen. De identiteit was voorbestemd, gevangen en bijna onontkoombaar vastgelegd door afkomst en geslacht. Inmiddels is dat wel anders. De kinderen kiezen zelf welke kant ze opgaan, iedereen kan alles worden. Maar, als je alles zelf mag kiezen, en je bij elke keuze een waaier aan mogelijkheden hebt, dan is het niet makkelijk om richting aan je eigen leven te geven. Voor de hedendaagse mens is de ‘druk’ om te ontwikkelen, kansen te benutten en te doen waar je echt van geniet metershoog. Helemaal als het wordt gelinkt aan het succes in wat we ondernemen.

Het vervagen van sekserollen. Een genetische code biedt geen houvast meer. Vroeger werd onze identiteit nog in grote mate bepaald door onze sekse. Er heeft een hele verschuiving plaatsgevonden die zowel voor mannen als vrouwen uitdagingen biedt. Want wie zorgt er voor de kinderen? En wie gaat voor zijn carrière? Wie neemt de huishoudelijke taken op zich? Het doet veel met de identiteit van zowel man als vrouw: wie hoor je te zijn? De verwachtingen over en weer zijn niet meer duidelijk en zorgen vaak voor spanningen.

Mode/lifestyle/looks/design. De mens is een maakbare mens geworden. In een zo snel veranderende wereld is het opbouwen van een stabiele identiteit een waar huzarenstukje geworden. De babyboomers hadden nog hun vader en moeder als rolmodellen. Nu hebben we lifestyle magazines, beroemdheden, tv en social media die onze identiteit bepalen. Er wordt een illusie van vrijheid gecreëerd, maar het is de consumptiemaatschappij die onze vrijheid bepaalt. Zolang we als homo consumens kunnen meelopen in de trend lacht het leven ons toe. Het voordeel is de enorme diversiteit aan mogelijkheden, het nadeel is dat de illusie van het maakbare gigantische verwachtingen schept en de druk om succesvol te zijn wordt opgevoerd. Jongeren worden vatbaar gemaakt voor weinig realistische schoonheidsnormen waaraan hun zelfbeeld vaak niet kan beantwoorden. Eetstoornissen zijn daar een voorbeeld van: steeds meer jongvolwassenen raken geobsedeerd door hun lichaam en het aantal opnames in klinieken neemt steeds meer toe.

De dominantie van beelden & het gebrek aan woorden. We leven in een inflatie van woorden, de beeldcultuur wint terrein. Mensen identificeren zich met een beeld, maar de beelden wisselen ontzettend snel. Wanneer de buitenkant zo snel evolueert en zo belangrijk wordt, dan wordt het steeds moeilijker om nog diepte te vinden, om nog aarding te zoeken. De taal verarmt, de gelaagdheid gaat verloren, communicatie wordt hypertransparant.

De dood van de mens als subject. Nu mensen geen woorden meer zijn, maar beelden. Nu de buitenkant zo snel evolueert en zo belangrijk wordt, wordt het steeds moeilijker om nog diepte te vinden, om fundering en stabiliteit als uitgangspunt te kiezen: de dood van de mens als subject. De ware identiteit ontstaat juist uit twijfel; uit het zoeken naar fundering, en niet uit de handeling om van jezelf een kloon te maken van het beeld van de moderne westerse mens zoals het via de media en beeldcultuur wordt opgedrongen. Wanneer we met tegenslag te maken krijgen dan stort onze nepidentiteit als een kaartenhuis in elkaar. We houden dan niets meer over.

17 februari 2017

‘Borderline Times – Onaangepaste agressie’

Het derde criterium voor Borderline, onaangepaste agressie, is de focus van dit blog. Het bouwt voort op de eerdere blogs omtrent het boek van Dirk de Wachter, deze gingen in op de tijdsgeest en de impact daarvan op generaties. Het criterium ‘verlatingsangst’ en ‘instabiele en intense relaties’ kwamen toen al aan de orde. Dit derde criterium gaat in op inadequate, intense woede of moeite om kwaadheid te beheersen. De stelling is dat we leven in een tijd die doordrenkt is van onaangepaste agressieregulatie. En dat is overal te zien. Kijk naar de mondiale sociale en politieke ontwikkelingen als reactie op angst en machteloosheid en hoe dit ons wereldbeeld kleurt.

Televisie- en computercultuur als voedingsbodem. De snelheid van de beelden via de televisie is de laatste decennia enorm toegenomen, maar ook het gehalte van zeer extreem, realiteitsgetrouw geweld. Eén soort geweld heeft daarbij de bovenhand: het geweld als tijdverdrijf, zinloos geweld. Daarnaast is er de agressiedreiging van games en het internet. De games die sommige mensen spelen zijn van een onwaarschijnlijke agressiviteit. De vanzelfsprekendheid waarmee met die thema’s wordt omgegaan is onthutsend. Agressie wordt normaal. De gewenning aan dat soort geweldaanschouwing wordt een enorme uitdaging in de toekomst.
Van kattenkwaad tot hooliganisme als extreme uitingsvorm van zinloosheid. Zinloos geweld, of geweld als tijdverdrijf zoals we dat nu kennen is een relatief nieuw fenomeen. Verschijnselen als vandalisme en hooliganisme horen hierbij. Hooliganisme om je te amuseren, maakt deel uit van de vrijetijdsrealiteit. Er zijn zoveel jongeren die in perspectiefloze situaties verkeren, en geen uitzicht hebben op werk of een waardig leven. Dan vervelen ze zich en starten de dag met games, ontmoeten geestverwanten, slaan eens een bushokje in of beroven een bejaarde van zijn portemonnee. Zonder doel, tijdverdrijf dus.
Machteloosheid als overheersend gevoel & geweld als paradoxaal antwoord. Wat is de reactie op zoveel onaangepast agressief gedrag? Mensen voelen zich steeds machtelozer ten aanzien van deze escalerende fenomenen. Dat brengt enerzijds een gevoel van berusting met zich mee, van apathie misschien zelfs, maar anderzijds zien we dat de antwoorden waarmee het beleid naar voren komt totaal de andere richting opgaan. Het geweld in de samenleving wordt namelijk steeds meer bestreden met geweld, steeds zichtbaarder geweld, steeds groteskere vormen van machtsontplooiing. Meer blauw op straat, nultolerantie, avondklok, kluiten militairen op grote stations, grootse controles bij Schiphol en ga zo maar door. En dat terwijl evenredig met de veiligheid ook de criminaliteit escaleert. Meer blauw daagt ook uit. Het gekke is dat we die paradox accepteren. Nog gekker is dat we door het uitbouwen van al die preventiestrategieën niet de controle terug in handen krijgen. Het is een illusie van controle wat men creëert. En dat werkt niet. Waar gaat dit eindigen? Wat zijn de gevolgen voor het gedrag van de menselijke soort als we elkaar openlijk zo wantrouwen?
Het agressieve zoogdier, de mens. In oorsprong is agressie datgene wat wordt aangewend ter behoud van de soort, de familie, de groepsgenoten. Om in zijn basisbehoeften te voorzien hoeft de mens al een tijdlang niet meer de strijd aan te binden met tegenstanders die sterker zijn dan hemzelf. Strijd moet weer een positieve bijklank krijgen. Het dromen van een samenleving met een moeiteloze consensus is oorzaak van alle irritaties. Je moet uitgaan van dissensus en naar overleg streven, in plaats van te wantrouwen en te veroordelen. We moeten weer wat realistischer worden. Samenleven is moeilijk. Een conflictloze maatschappij bestaat niet.

5 december 2016

Borderline Times – instabiele en intense relaties

In welke tijdsgeest groeien onze jongste generaties op en welke impact heeft dat op hun wereldbeeld, ontwikkeling en verwachtingen? Zoals ik in mijn vorige blog aangaf is de huidige tijdsgeest de voedingsbodem voor de ontwikkeling van generaties. We gingen toen in op het criterium ‘verlatingsangst’. Welke normen en waarden krijgen de jongste generaties die opgroeien in borderline-tijden eigenlijk mee? Je leest het in de reeks blogs omtrent ‘Borderline Times’.

Het tweede criterium van Borderline is het hebben van ‘instabiele en intense relaties’. Hieronder een uiteenzetting van hoe dat zich uit in onze huidige maatschappij. Terwijl de relaties die de postmoderne mens met zijn medemens aangaat veel intenser zijn dan die van zijn soortgenoten in vorige tijdperken, worden ze tegelijkertijd gekenmerkt door verregaande instabiliteit. Het moderne leven is doordrongen van ‘beter kort en intens, dan lang en saai’.

De romantische liefde. Begin 19^e eeuw werd de romantische liefde een ideaal. Terwijl ze in oorsprong een zaak was van de burgerij, werd vlug ook de arbeidersklasse ervan doordrongen. De grote verwachtingen die hierdoor binnen het kader van een relatie ontstonden, waren voorheen in het geheel niet aan de orde. De relaties zijn intenser geworden maar ook instabieler: zodra 1 van de 2 zich niet meer thuis voelt in de relatie is het ethisch en maatschappelijk volstrekt aanvaard dat het ten einde is. Een huwelijk duurt in ons land gemiddeld 12,5 jaar (7,5 jaar bij stedelingen), niet door het huwelijk verbonden relaties scoren lager. Liefde blijkt een moeizaam te realiseren duurzaam goed.

De wegwerpcultuur. We leven in een kapitalistische maatschappij, wat betekent dat er groei nodig is om onze maatschappij levend en draaiend te houden. We moeten consumeren, en dus moet er geproduceerd worden. Dat laatste gaat steeds sneller. De duur van alles wordt daarmee steeds korter. De nieuwe vervangcultuur houdt in dat waar vroeger alleen de industrie wilde dat haar producten snel aan vervanging toe waren, tegenwoordig de consumenten dat ook willen. Voornamelijk als het gaat over elektronische gadgets en modische artikelen. Zelfs al is iets niet stuk of versleten, dan willen we toch allemaal het nieuwste model. Technologie maakt het leven een stuk makkelijker en aangenamer, we houden veel meer vrije tijd over als vroeger. Maar deze tijd wordt meteen herbestemd. Lege tijd wordt meteen ingevuld door vreselijk spannende, eigentijdse en intense voor ieder zichtbare tijdsbesteding. Ook op het werk gaan we steeds harder hollen om de steeds omhoog bijgestelde targets maar te halen. Het is meedoen aan de ratrace of er buiten vallen. Daar moet je stevig voor in je schoenen staan. De wegwerpcultuur heeft zich ook in het relationele leven een pad gebaand. Relaties zijn bijna consumptiegoederen geworden en dus inwissel- en vervangbaar. In een relatie is voornamelijk aandacht voor de goede en leuke dagen; de kwade dagen mogen er niet meer zijn. En toch heeft iedereen die. Maar als die er teveel zijn, dan kopen we gewoon een nieuwe relatie. De draagkracht van relaties wordt minder. Een partner is verworden tot een persoon die op een bepaald moment in het leven iet toe kan voegen, kan verrijken zoals iemand alleen niet kan. Maar als dat niet meer gaat wordt die ander aan de kant gezet en wordt er plaats gemaakt voor een nieuwe relatie. Consumentisme is het grote verhaal van deze tijd.

Het hedonisme. De nieuwe mens is volgens journalist H.J.A. Hofland geleidelijk ontstaan uit twee stromingen in de westerse cultuur. De eerste stroming, de cultureel-politieke, vindt haar oorsprong in de Tweede Wereldoorlog. De kloof die toen is ontstaan tussen de generaties die tussen 1940 en 1955 volwassen zijn geworden (de protest generatie) en hun voorgangers (de stille generatie) was een internationaal verschijnsel. Het begon in kringen van jonge kunstenaars, onder studenten en linkse intellectuelen. De beatniks en de hipsters in San Francisco en New York, de Vijftigers en de Experimentelen in Nederland, The Angry Young Men in Engeland en de existentialistische schrijvers van Les Temps Modernes in Frankrijk werden opgevolgd door de nozems in Nederland, de teddyboys in Engeland, de Halbstarken in Duitsland, De blousons noirs in Frankrijk. In de loop van de jaren zestig bereikte de beweging van deze generatie de politiek en consolideerde zich in gevestigde en nieuwe partijen. De andere stroming, de materiële, is na de oorlog in Amerika ontstaan. Deze komt voort uit de enorme economische vooruitgang, de stijging van de algemene welvaart en in het bijzonder de geweldige groei van de productie van alle consumptieartikelen. Voor het eerst in de geschiedenis van de westerse beschaving beginnen de uiterlijke tekenen van de welvaart gedemocratiseerd te raken. Iedereen heeft recht op aanbod, ongeacht de beschikbaarheid van geld, daar zorgt de credit card wel voor. De nieuwe ideologie: het consumentisme, en hand in hand daarmee: het hedonisme. Nog maar 1 universeel gebod geldt: genieten! Het is nu maar de vraag hoe we met zijn allen dit levenscredo kunnen bezigen zonder ernstig in conflict te raken met onze medemens. De succesvolle mens weet niet meer wat verlangen is. Wat hij wil, wil hij nu.

14 oktober 2016

In welke tijdsgeest groeien onze jongste generaties op en welke impact heeft dat op hun wereldbeeld, ontwikkeling en verwachtingen? Zoals ik in mijn vorige blog aangaf is de huidige tijdsgeest de voedingsbodem voor de ontwikkeling van generaties. Welke normen en waarden krijgen de jongste generaties die opgroeien in borderline-tijden eigenlijk mee? Je leest het in de reeks blogs omtrent ‘Borderline Times’.

Criterium 1: Verlatingsangst

Het eerste criterium van Borderline is verlatingsangst. In deze blog staan de typische kenmerken van onze postmoderne maatschappij die hebben geleid tot de groeiende eenzaamheid beschreven.

De individualisering en individuele beslissingsvrijheid. Het individu staat tegenwoordig zo centraal dat ook het bouwen aan je toekomst een individuele opdracht geworden is. Je moet het zelf doen. Wanneer het lot ons minder goed gezind is dan wat de media als ‘het perfecte leven’ projecteert dan ligt eenzaamheid al snel op de loer. Je had alle kansen, dus als het niet lukt om jezelf te ontplooien dan is dat alleen je eigen schuld. Jij alleen bent verantwoordelijk voor je eigen falen. Aan de ene kant is er het streven naar individualiteit, aan de andere kant is er de behoefte aan geborgenheid: dat levert verlatingsangst op. We zijn er zo van overtuigd dat we geen anderen nodig hebben om de juiste keuzes te maken, dat gezag en autoriteit worden gezien als hopeloos ouderwets. Dat zie je terug in de manier waarop kinderen in deze tijd worden opgevoed: kinderen krijgen alle kansen om zich te ontplooien, grenzen zijn er nauwelijks. De jongste generatie Z (1986-2000) wordt al de ‘applausgeneratie’ genoemd. De vraag is wat dat oplevert: er is een grote kans op ongelukkige en angstige dertigers met het narcisme en de hulpeloosheid van een kind, aldus dS Weekblad.

De toenemende verstedelijking: being together alone. De industrialisatie heeft een grote invloed gehad op het leefpatroon van mensen. In plaats van traditionele patriarchale plattelandsgezinnen, waarin meerdere generaties onder een dak woonden, kwamen er gezinnen die uit een man, zijn vrouw en hun kinderen bestonden. Nu is het helemaal niet meer vanzelfsprekend dat huizen worden bewoond door gezinnen. Steeds meer mensen leven alleen, met name in de steden. Het losser worden van de familiebanden was meteen de gedroomde voedingsbodem voor de toenemende individualisering. Voor het eerst in de geschiedenis leeft meer dan 50% van de wereldbevolking in stedelijke gebieden. In 2050 zal dat waarschijnlijk 70% zijn (UNDESA, 2010). Terwijl de plattelandscontext van weleer mensen een stevig sociaal vangnet garandeerde, levert de verstedelijking behalve heel veel luxe, comfort en welvaart ook een gebrek aan verbinding en dus eenzaamheid op.

Het wegvallen van het gezin en bij uitbreiding het verwerpen van ‘beperkende’ banden. Het is een sociologische realiteit dat het gezin steeds vaker wegvalt. Nog nooit waren er zoveel echtscheidingen. En dus komen meer en meer kinderen uit gebroken gezinnen, eenoudergezinnen, samengestelde gezinnen enz. Een grootschalige studie van de faculteit sociologie aan de KU Leuven toont aan dat kinderen van gescheiden ouders gemiddeld meer moeilijkheden ervaren in hun levensloop dan kinderen uit een klassiek gezin. Men heeft het dan over minder goede schoolprestaties, meer angst- en depressieve gevoelens, in sommige gevallen leidend tot zelfdodinggedachten, meer kans om in contact te komen met verslavende middelen, meer gevallen van agressie en meer last van gewichtsproblemen. Maar ook in het primaire gezin wordt vaak geworsteld met nieuwe visies op het samenzijn. De moderne mens is gericht op zelfontplooiing, en beperkende banden zijn wel het laatste waarop hij zit te wachten. Met het verbreken van verbindingen, voornamelijk verticale, wordt de hechting slechter. Wat je niet leert, kan je moeilijk overdragen. Deze verticale banden zijn bepalend voor iemands normen en waarden, de persoonlijke identiteit en de vorming van een generatie. Het economische consumptiedenken komt ook steeds meer terug in de manier waarop wij in relaties investeren. Een relatie moet ‘leuk’ zijn. Het grootste gevaar voor de relatie in onze dagen is leegte, verveling, gebrek aan spanning. Dat betekent dat men voor elkaar kiest in goede, maar niet langer in kwade dagen. Terwijl juist de banden in de slechte dagen worden versterkt. Welke voorbeelden van hechting krijgen jongeren vandaag de dag nog? Relatiehoppen is de nieuwe norm.

De ‘dood’ van God, van het universalisme en fundering. Het geloof in God en daarbij het belijden van dat geloof heeft eeuwenlang gezorgd voor zingeving. Tegenwoordig wordt er hard gewerkt om aan te tonen dat we beter af zijn zonder die zekerheden die van het geloof uitgingen. God stond je altijd en overal bij, je kon steeds op hem terugvallen. Nooit liet hij je in de steek, nooit blies hij de relatie op. Hij was er altijd voor je geweest, hij was er nog steeds en zou er altijd voor je blijven. Wat een zekerheid! Wie vult voor de postmoderne mens dat gat? Voor de moderne mens zijn er geen universele waarheden en fundament meer. Er is geen houvast, je staat er alleen voor. Verlatingsangst ligt dus op de loer.

De ‘dood’ van consensus, continuïteit en eenheid. Een van de grote fenomenen in de samenleving van nu, die van jongeren in 2020 andere mensen zal maken, is de verbrokkeling. Waar vroeger consensus was en continuïteit, zien we nu versplintering en het uiteenspatten van wat vroeger eenheid was. Jongeren krijgen veel input van overal, maar die input is heel divers en heel breed. Het klassieke gezin bestaat niet meer. Het heeft plaatsgemaakt voor diverse varianten. Het onderwijs is versplinterd: er zijn steeds meer specifieke en excentrieke studies te kiezen. Het hele politieke landschap is de voorbije decennia uit elkaar gevallen. Als gevolg daarvan hebben jongeren tal van keuzes te maken en is er veel verwarring. Want wat is de basis, waar val je op terug?

De hierboven genoemde kenmerken zijn niet tijdelijk van aard. Het zal de nieuwe norm worden binnen onze westerse samenleving. De grote vraag is hoe generatie Y en Z hier mee om zullen gaan in hun dagelijkse leven. Welke antwoorden geven zij op deze tijdsgeest van disconnectie, hoe zoeken ze de verbinding met mensen van hun eigen en van oudere generaties?

In mijn volgende blog lees je meer over het tweede criterium: instabiele en intense relaties. Hoe gaan wij in onze maatschappij om met elkaar? En welke impact heeft dat op ons en onze omgeving?

14 maart 2016

Borderline Times – Het einde van de normaliteit Dirk de Wachter

In welke tijdsgeest groeien onze jongste generaties op en welke impact heeft dat op hun wereldbeeld, ontwikkeling en verwachtingen?

We leven in borderline-tijden, dat is de stelling van Dirk de Wachter, psychiater van beroep. In de psychiatrie is borderline vandaag met voorsprong de vaakst gestelde diagnose. In zijn boek laat hij zien dat de scheidslijn tussen patiënten en niet-patiënten flinterdun geworden is. Borderline is een maatschappelijk ziektebeeld geworden, in onze westerse maatschappij zijn de symptomen van borderline niet ver te zoeken, ze kenmerken onze leefwereld. De Wachter demonstreert dit door de 9 symptomen van de ziekte, zoals omschreven in ‘de DSM’ of de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders die als standaard in de psychiatrische diagnostiek dient, uitgebreid te beschrijven en af te zetten tegen de huidige tijdsgeest. De tijdsgeest die als voedingsbodem dient voor de ontwikkeling van generaties. Welke normen en waarden krijgen de jongste generaties die opgroeien in borderline-tijden eigenlijk mee? Hoe borderline ben jij?!

Borderline is een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relatie, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties zoals blijkt uit 5 (of meer van de volgende:

krampachtig proberen te voorkomen om feitelijk of vermeend in de steek gelaten te worden
een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties gekenmerkt door wisselingen tussen overmatig idealiseren en kleineren
identiteitsstoornis: duidelijk en aanhoudend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel
impulsiviteit op ten minste twee gebieden die in potentie betrokkene zelf kunnen schaden (bvb geld verkwisten, seks, misbruik van middelen, roekeloos autorijden, vreetbuien)
recidiverende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie
affectlabiliteit als gevolg van duidelijke reactiviteit van de stemming (bvb periodes van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst meestal enkele uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen)
chronisch gevoel van leegte
inadequate, intense woede of moeite om kwaadheid te beheersen (bvb frequente driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen)
voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen.

In diagnostische termen volstaat het dat iemand 5 van de 9 borderline kenmerken vertoont om het label opgeplakt te krijgen. Toets dit eens op onze maatschappij, of als je durft; op jezelf. De Wachter staat stil bij de realiteit van het leven van vandaag, en onderzoekt welke tools we kunnen hanteren om met de nieuwe wereld ethisch en zinvol te blijven omgaan.

In deze reeks blogs doe ik verslag van deze zoektocht langs de 9 criteria en probeer ik de impact van die kenmerken op de huidige opgroeiende generaties (Generatie Y en de Heldere Z generatie) te omschrijven.